‘Ik wil nooit meer terug naar die verschrikkelijke hel!’
Werken, maar toch niet rond kunnen komen. Uit het rapport van het Sociaal Cultureel Panbureau komt naar voren dat 596.000 mensen in Nederland tot de werkende armen behoren. Zij hebben wel een baan, maar leven toch onder de armoedegrens. Het zijn vooral ZZP-ers, grote gezinnen en alleenstaanden met of zonder kinderen. Waar arme mensen met een uitkering wel in beeld zijn bij gemeentes en hulpinstanties is deze groep vaak niet bekend. Schaamte en tegen beter weten in denken dat het wel beter wordt zijn vaak redenen waarom werkende armen in Nederland niet zo snel aan de bel trekken. Gerben de Vos weet er alles van. Ook hij was ZZP-er en kwam door omstandigheden in grote financiële problemen terecht.
Gerben de Vos, vader van drie kinderen, had nooit gedacht dat hij zulke grote financiële problemen zou krijgen. Na ruim 17 jaar als loodgieter in loondienst gewerkt te hebben besloot hij samen met zijn toenmalige vrouw voor zichzelf te beginnen. Dat ging de eerste vijf jaar heel goed. Ze hadden meer dan genoeg inkomen om van te leven en het samenwerken beviel goed.
‘Dat stukje ondernemerschap erbij, dat maakte het afwisselend,’ vertelt Gerben. ‘Mijn vrouw wilde ook heel graag gaan werken. Dus ik had met haar afgesproken dat zij onder schooltijd de binnendienst zou doen, telefoon opnemen, planning en facturatie. Dan kon ik de offertes maken, het klantcontact onderhouden en fulltime buitendienst draaien. Het bedrijf liep de eerste vijf jaar hartstikke goed. Ik had een startkapitaal geleend van 30.000 euro. Maar die kon ik heel makkelijk binnen vijf jaar aflossen. Op dat moment hadden we 1 dochter.’
Toen zijn ex zwanger werd van de tweede begonnen stapje voor stapje de problemen te ontstaan. Omdat het heel geleidelijk ging maakte Gerben zich aanvankelijk nog niet zoveel zorgen. Hij ging er vanuit dat het tijdelijk was. Zijn bedrijf liep tenslotte prima dus er kon best even wat minder geld binnen komen.
‘We kregen een tweede kind. Ik merkte al dat dat eigenlijk best wel zwaar voor haar was. Een dochter opvoeden en een nieuwe baby erbij en nog het werk. Ik dacht toen nog dat het alleen lichamelijk zwaar was en had toen nog niet door dat er ook psychische problemen bij haar speelden. Ik begon in die tijd al steeds meer taakjes van haar over te nemen. Mijn oudste dochter van school halen bijvoorbeeld, of met haar mee op schoolreisje. Heel langzamerhand kom je dan in een soort cirkeltje terecht. Je voelt je verantwoordelijk voor thuis dus je gaat steeds meer helpen, maar tegelijkertijd voel je die zakelijke druk van je klanten die te pas en te onpas bellen of ik langs kan komen voor een klus. De omzet werd wat minder maar het was nog niet dramatisch. Wat je dan niet in de gaten hebt, is dat je je uitgavepatroon moet gaan aanpassen. Ik had nog nooit op geld hoeven te letten. Maar ik had ook niet gespaard in de jaren ervoor. Dan is het probleem voor jezelf niet in kaart.’
Werkende armen zijn niet in beeld bij gemeentes of andere hulpinstanties. En zelf vragen ze niet zo snel om hulp. Ze schamen zich teveel of ze denken dat als ze maar hard genoeg door blijven werken, de financiële problemen vanzelf weer verdwijnen. In plaats van dat ze hulp zoeken proberen ze door middel van creatieve oplossingen hun hoofd toch nog enigszins boven water te houden. Bij Gerben begonnen de problemen pas echt toen ze een derde kind kregen en zijn ex met psychische problemen werd opgenomen. Hij stond er plotseling alleen voor met drie kinderen. En dan moet je wat.
‘Dan kom je echt in een overlevingsstand terecht. Zaken zijn even niet belangrijk. Schudeisers druk je weg of je houdt ze buiten de deur. Je gezin gaat voor. Toen ging het echt snel bergafwaarts. In drie maanden tijd zat ik ineens echt in de dikke shit. Gemiddeld werkte ik 25 uur per week. Daar verdiende ik €1600,- mee. Mijn vaste lasten waren €1200,- dus ik hield €400,- per maand over om van te leven. Daar moest ik echt alles van doen. Maar dat lukte natuurlijk niet. Ik gebruikte veel meer geld. Maar door creatief te boekhouden redde ik het net. Dan belde er bijvoorbeeld een schudeiser voor een rekening van € 2000,-. Dan sprak ik af dat ik volgende week €1000,- zou betalen, de week erop €500,- en de week daarop weer €500,-. Dat deed ik ook wel, maar ondertussen storneerde ik dan wel de energierekening. De energieleverancier dreigde vervolgens met afsluiting. Maar dan stapte ik over naar een andere leverancier. Dan kreeg ik nog een welkomscadeautje ook. Dan was ik weer even van de problemen af. Die nieuwe leverancier ging voorlopig niet zeuren. Op deze manier was ik al twee jaar creatief aan het boekhouden. Je denkt nog steeds dat het tijdelijk is en dat er echt wel een tijd komt dat de problemen voorbij zijn. En niemand die het weet. Ik had ook niet echt het idee dat ik in armoede leefde. Dat is als je elke dag droog brood moet eten dacht ik. Ik zorgde wel dat er warm eten was. Maar dan storneerde ik wel weer een paar rekeningen. Het was echt een stressvolle situatie. Inmiddels gingen de haren in mijn nek overeind staan als ik de brievenbus hoorde klepperen. Daarom heb ik ook op een gegeven moment de brievenbus in mijn deur dichtgemaakt en een losse bus in mijn tuin gezet zodat ik dat geluid niet meer hoorde. Maandag was mijn dag, dat voelde als weekend. Dan krijg je namelijk nooit post. Maar zaterdag was dan weer afzien, want dan krijg je juist de ergste post. Je kunt dan niet meteen bellen. In die tijd dronk en rookte ik behoorlijk veel om toch een beetje te kunnen ontspannen.’
Uiteindelijk heeft het drie jaar geduurd voordat Gerben werd geholpen. Via de psychiatrische afdeling waar zijn ex-vrouw zat werd er aan de bel getrokken. De psychiater kreeg signalen van haar dat het thuis niet zo goed ging, en heeft meteen bureau Jeugdzorg ingeschakeld. Die kwamen diezelfde dag langs omdat ze bang waren dat Gerben eraan onderdoor zou gaan en dat de kinderen dan helemaal geen stabiele ouder meer zouden hebben. En zij hebben weer direct het sociaal team van de gemeente Woerden ingeschakeld. Zijn contactpersoon daar heeft voorgesteld om op vrijwillige basis een budgetbeheerder te nemen. Dat werd Karin van der Velden, bewindvoerder en inkomensbeheerder bij Stichting CAV.
Karin: ‘Gerben kwam bij mij met een klein glorix doosje met ongeopende post. Hij dacht dat hij ongeveer een schuld van €8000,- had. Ik dacht nog, het is echt geen groot doosje. Dat kan nooit veel zijn. Maar toen ik alles eens goed ging bekijken bleek de schuld wel een stuk hoger te zijn dan € 8000,-.’
Gerben: ‘En dit waren ook alleen nog maar de actuele posten. Daarnaast lagen er ook nog rekeningen van jaren geleden, en rekeningen van energiebedrijven die ik al lang vergeten was.’
CAV heeft alles voor Gerben in kaart gebracht. Gerben ging naar de voedselbank en kreeg daarnaast €80,- per week om van te leven. Omdat het inkomen van Gerben als ZZP-er zo onregelmatig was, hamerde Karin op een baan in loondienst met een stabiel inkomen. Gerben heeft toen nog een half jaar als ZZP-er gewerkt voordat hij inzag dat hij moest stoppen.
Karin: ‘Ik kon niets met dat onregelmatige inkomen. Ik heb liever een stabiel inkomen, hoe laag ook, dan zo’n onregelmatig inkomen. Dan komt er ineens weer € 5000,-binnen. Maar vervolgens was er weer 7 weken geen inkomen. Ik kon zo niets afspreken met schuldeisers. Ik was al blij als de kinderbijslag binnen kwam want dan kon ik tenminste nog iets.’
Inmiddels, ruim twee jaar later is de situatie van Gerben aanzienlijk verbeterd. Hij is gescheiden, heeft een fulltime baan als docent in het VMBO en woont met zijn drie kinderen in een ander huis. Zijn oude huis is met een behoorlijke overwaarde verkocht en er kwam geld uit de levensverzekering vrij. Hierdoor kunnen alle schulden in een keer worden afgelost, en er blijft nog geld over voor de studie van de kinderen. Hoe kijkt Gerben zelf terug op deze tijd?
‘Ik kijk met gemengde gevoelens terug op de afgelopen jaren. Ik ben heel blij dat ik uit die situatie ben. Er valt echt een enorme last van je af. Ik leefde door de stress echt op adrenaline. Elke keer weer eerst die schrikreacties en die paniek. Maar aan de andere kant was de situatie ook wel weer ergens goed voor. Omdat ik altijd moest schuiven en puzzelen kon ik wel veel meer genieten van hele kleine extraatjes. Maar ik wil nooit meer terug naar die verschrikkelijke hel!’